Yas (Matem) | Kayseri Psikolojik Destek

Yas veya matem, bireyin varoluşunun bir parçası olan önemli bir nesnenin veya insanın kaybından kaynaklanan psikolojik bir durumdur. Sevilen birinin veya bir soyutlamanın (vatan, özgürlük, ideal) kaybı, bunun kaçınılmazlığını kabul edemeyen bazı kişilerde patolojik nitelikler kazanır.

Kayıp deneyimi, bireyden bireye farklı şekilde yaşanır. Yas tutan kişi, çeşitli aşamalardan geçer. Devam eden kayıplarla başa çıkma sürecini yansıtırlar.

Yasın Nedenleri

Yas, aşağıdakilerle alakalı kayıplar da dahil olmak üzere birçok farklı durumdan kaynaklanabilir:

Sevilen birinin kaybı (ölümü)
Mutlu bir ilişkinin bitmesi
Boşanma
Düşük yapma
Memleketten veya bilinen yerlerden uzaklaşma
Bir iş kaybı

Genel olarak bu gibi durumlarla karşılaşan kişiler, çok farklı kişisel davranışlar sergileyebilirler. Ancak uzmanlar, çoğu yas veya matem sürecinin aşamaları olduğu konusunda tamamen hemfikirdir.

Yas ve Matemin Aşamaları

Uzmanlara göre yas veya matemin, dört farklı aşaması vardır:

1. Aşama: İnanmayı istememek

Sevilen birinin ölümünden hemen sonra yas tutan kişi şoktadır. Olanlara inanamaz veya inanmak istemez. Birçok insan, bu durumda kendini yalnız ve çaresiz hisseder. Genellikle kayıplarını inkâr ederler. Bu yas aşaması, yas sürecinin başlangıcına işaret eder. Bu aşama, birkaç saat sürebileceği gibi günler veya haftalar boyunca da sürebilir.

2. Aşama: Ortaya çıkan duygular

Yasın ikinci evresinde öfke, saldırganlık ve acı gibi duygular ortaya çıkar. Yas tutanların çoğu, suçluluk duygu yaşarlar. Ölen kişiyle olan ilişkinin ne kadar yakın olduğuna bağlı olarak bu aşama haftalar, aylar hatta yıllar boyunca bile sürebilir. Ölümün koşulları da bu yas evresinin seyrinde rol oynayabilir.

3. Aşama: Arama

Yasın üçüncü aşamasında, ölen kişiyle içsel bir yüzleşme gerçekleşir. Yas tutanlar, ortak deneyimleri gözden geçirirler ve ölen kişiyle sessiz diyaloglar kurarlar. Bilinçli olarak veda ederek, kaybı daha iyi işleyebilirler. Bu yas evresi, güzel olabilir ama aynı zamanda çok acı verici olabilir. Bu aşama, haftalar, aylar veya yıllar boyunca sürebilir. Bu süreçte yas tutanlar, bir sonraki adımı atmaya, yaşama tekrar dönmeye ya da yas tutmaya devam etmeye karar verirler.

4. Aşama: Yeni benlik kazanma

Yasın son aşamasında iç huzur, yavaş yavaş devreye girer. Acı, arka planda kaybolur. Yas tutan kişi, sevilen birinin ölümünü bu aşamada kabul etmiştir, artık ölen kişi olmadan yeni planlar yapmaya ve hayatını şekillendirmeye başlayabilir. Ancak hafıza, bunun önemli bir parçası olmaya devam eder.

Yas Tutma Tepkileri

Uzmanlara göre yasla ilgili normal tepkiler, dört kategoriye ayrılır:

1. Duygular

Üzüntü: Bu, yas tutan insanlarda en sık görülen ve genellikle ağlama ile ifade edilen duygudur. Uzmanlara göre ağlama, diğer koruyucu davranışları tetikleyen bir sinyaldir.
Öfke: Temelde öfke, kederi önleyememe konusundaki hayal kırıklığıdır.
Suçluluk ve kendini suçlama: Suçluluk, tipik olarak daha önce olmuş ancak, yas öncesi anlarda gerçekleşmeyen bir şeyi ifade eder. Bu, gerçeklik tekrar kazanıldıkça yavaş yavaş kaybolan mantıksız bir duygudur.
Anksiyete: Temel olarak iki farklı durumdan kaynaklanır. Bunlar, kişinin artık kendisini koruyamayacağını düşünmesi ve ölüm kavramı hakkında daha fazla farkındalık yaşamasıdır.
Yalnızlık: Matemdeki kişiler, duygusal veya sosyal yanlızlık yaşayabilirler.
Şok: Duygusal şok, daha çok ani ölüm vakalarında görülür.

Rahatlama: Birçok insan, özellikle sevdikleri uzun ve ağır bir hastalıktan geçtiğinde rahatlama yaşayabilir.

2. Fiziksel Duyumlar

Midede ağırlık hissi
Torasik daralma
Gırtlak daralması
Gürültüye karşı aşırı duyarlılık
Duyarsızlaşma duygusu
Uyku apnesi
Kas güçsüzlüğü
Enerji eksikliği
Ağız kuruluğu

3. Bilişler

Bilişsel bir bakış açısından yas, aşağıdakilerle karakterize edilir:

İnanmama: Kaybı takip eden anlarda genellikle hissedilen ilk düşüncedir.
Karışıklık: Pek çok insan, yas geçirdikten sonra kafalarının karıştığını, düşüncelerini düzenleyemediklerini ve konsantre olamadıklarını bildirmiştir.
Endişe: İnanmama duygusundan sonra ortaya çıkar.
Varlık duygusu: Yaslı kişi, ölen kişinin bir şekilde mevcut olduğunu düşünebilir.
Halüsinasyonlar: Hayatta kalanların sık sık yaşadığı bir deneyimdir. Bu geçici hayali deneyimler, bazen yararlı olarak algılanabilecekleri bildirilse bile bazı durumlarda bunları yaşayanlar için endişe verici bir şeyi temsil edebilir.

4. Davranışlar

Yaslı kişi, kaybın ardından bazı spesifik davranışlar da sergileyebilir:

Uyku bozuklukları: Hem uykuya dalmada güçlükle hem de erken uyanmalarla kendini gösterir.
İştah bozuklukları: Hem iştahsızlık hem de aşırı yeme sorunu ortaya çıkabilir.
Dikkatin dağılması: Yasın hemen ardından gelen dönemde insanlar, hoş olmayan sonuçları olan eylemlerden korkarak dikkati dağılmış bir şekilde hareket etme hissine sahip olabilirler.
Sosyal izolasyon: Yakınını kaybetmiş insanların, diğer insanlardan kaçınmak istemesi oldukça yaygındır.
Anılardan kaçınma: Bazı insanlar, sevilen birinin kaybıyla ilgili anıları geri getirebilecek yerlerden veya nesnelerden (mezarlık gibi) kaçınma eğilimindedir.
İç çekme: Bu davranış, apnenin fiziksel hissi ile ilişkilidir.
Hiperaktivite: Motor aktivitede artış ve huzursuzluk oldukça sık görülür. Bu tür davranış, arama davranışının bir çeşidi olarak değerlendirilir.
Ağlamak: Ağlamak, yardım arama ya da isteme davranışıyla da ilişkilidir.

Yas Yönetimi için Psikoterapi

Yas yönetimi için psikoterapi, ölen kişinin anılarını, öğretilerini, deneyimlerini ve değerini silmez. Yetkili uzman, deneyimlenen duygulara saygılıdır. Ayrıca, ilişki türüne ve ölü kişinin oynadığı role bağlı olarak hastanın tepkilerini anlamasını sağlar.

Uzman, kayıp tepkisine bağlı müdahaleci düşünceleri ve çözülmemiş soruları, şüpheleri, duyguları ve psikofiziksel stresi yönetmeye yardımcı olur. Kişinin yeni bir yaşam dengesi elde etmek için kaynakları ve enerjiyi serbest bırakarak, yeni gerçek duruma daha işlevsel, farklı bir denge bulmasını sağlar.

Yas veya Matem için Tıbbi Tedavi

Uzmanlar, yas veya matem için tıbbi tedavi konusunda ikiye bölünmüş durumdadır. Genel olarak yastan kurtaracak bir ilaç yoktur. Ancak yas sürecinde ortaya çıkan belirtileri azaltmaya yardımcı olabilecek ilaçlar mevcuttur. Bazı bireyler, uyumakta ciddi anlamda güçlük çekebilir, panik atak geçirebilir veya matemle ilgili başka zihinsel ya da fiziksel belirtiler geliştirebilirler.

Bazı uzmanlar, bu belirtilerle başa çıkabilmek için ilaç reçete etmenin, kişilerin zihinsel ve duygusal yönleriyle başa çıkabilmelerinin yolunu açtığına inanır. Belirtileri geçici de olsa tedavi etmek, matem sürecindeyken sosyal hayattan kopmamaya yardımcı olabilir.

Bazı uzmanlar ise yas veya matem için ilaç kullanımına karşıdır. Uzmanlar, ilaçların duygusal süreçleri büyük oranda etkileyebileceğinden matem sürecini tamamen durdurabileceğini veya yavaşlatabileceğini iddia ediyorlar.

Bu gibi nedenlerden dolayı bir yas problemi için tedavide ilaç kullanımına, hasta ve uzman vaka bazında karar verirler.

İpuçları

Duygularınızı kabul edin: Yas, bazı durumlarda çok fazla acı verici bir deneyim olabilir. Bazen bireyler, rahatsızlıktan tamamen kurtulmak için duygularından kaçınırlar. Ancak bu yanlıştır. Duyguları kabul etmek, yas sürecinin normal bir parçasıdır.
Uykunuza dikkat edin: Uykusuzluk, yas sürecinin uzamasına ve genel sağlığın bozulmasına neden olur.
Sağlıklı beslenin: Matem sırasında iştahsızlık olması son derece normaldir. Ancak, sağlıklı beslenmek, yasın fiziksel belirtilerini azaltır.
Egzersiz yapın: Yas ile başa çıkmanın en etkili yolu egzersiz yapmaktır. Egzersiz, bedeni ve zihni iyileştirir.
Sabırlı olun: Yas ile gelen çeşitli duyguları deneyimlerken kendinize karşı mutlaka sabırlı olun. Tekrar iyi hissedip hissedemeyeceğinizi merak ettiğiniz zamanlar olabilir. Bu gibi anlarda oturun ve iyileşmek için kendinize güvenin.
Destek alın: Bir uzman desteği, yas sürecini kısa sürede atlatmanıza yardımcı olur.

Kayseri Psikolog Serdar Avşar' dan Detaylı Bilgi Almak İçin TIKLAYINZ.

Serdar Avşar - DoktorTakvimi.com